Introduction
Desirante fortificar ancora plus le movimento de expansion de interlingua, nos decideva publicar, de maniera modeste, un serie de parve brochures re iste meraviliose lingua international. Totevia, nos sollicita scriptos como modello de stilo linguistic, pois nos es le minus competente, un vice que il existe inter nos brillante e consecrate interlinguistas. Nos intende, per iste editiones, simplemente contribuer al disveloppamento del lingua. Sincermente, nos spera haber attingite lo que nos desira. Assi, iste prime volumine, "Proque Lingua International ?", aperi iste dispretentiose serie que nos intitula "Interlingua in Foco".
"Omne homines nasce libere e equal re dignitate e derectos. Illes son dotate de ration e conscientia, e debe ager le unes le alteres con spirito fraterne". Totevia on solo acquirera isto, al plenitute, per un lingua que non pertine a iste o celle nation, sed a omne populos del mundo. E iste lingua es INTERLINGUA.
LE QUESTION DEL LINGUA INTERNATIONAL
Le Sancte Scripturas nos dice que, multe seculos retro, le homines poteva comprender le unes le alteres, proque omnes parlava un mesme lingua. Totevia, Deo les disperdeva e les faceva parlar linguas differente. Toto isto occurreva, proque illes, per lor ambition, voleva facer un turre si alte que atttingeva le celo, quando, secundo lor manco de rationes, illes poterea acquirer le gloria. Illo era le infelice Turre de Babel, que commenciava le confusion del linguas. "Alora, nos descende e confunde illac lor lingua pro que le un non comprende le lingua del altere. Assi, le Senior les disjiceva super tote le Terra; e illes cessava a construer le citate. Pro isto on nominava celle construction Babel, considerante que le Senior confundeva le lingua de tote le Terra, e desde illac les disjiceva le Senior super le superfacie del integre Terra" (Genesis, 11: 7-9).
Tunc, post le confusion lingual, cata individuo, parlante le mesme lingua, comenciava reunir se in gruppos separate e, de iste maniera, formar su proprie tribos e nationes. Ma le insensibilitate del homines non finiva con le demolition del Turre de Babel. Alicun gruppos, discontente con le limites geographic de lor territorios, comenciava invader le territorios de alteres, e assi desirante expander su dominios. E a cata invasion, le territorios occupate recipeva influentias de mores, valores, doctrinas religiose, ordines politic e, specialmente, linguas differente. Il es ver que durante iste occupationes le linguas del invasores dominava plenmente lo del vencite. Totevia, alteres resisteva pro haber essite linguas structurate que lo del proprie invasores. Pro consequente, a cata mixtura de linguas per le invasores armate comenciava apparer altere linguas.
Mesmo durante le antiquitate, il habeva un grande besonio de un lingua commun que serviva de intercambio inter le populos qui voleva facer transactiones commercial. Totevia, dum celle epocha il ancora non habeva systemas de communication, si non per le homine mesme, o per imposition, quando se tractava de domination o per commerciantes, qui tentava vender lor mercantias. In iste secunde caso, per exemplo, le mercatores apprendeva le lingua usate de celle communitate ubi illes intendeva establir lor commercios.
Evidentemente, desde le Antiquitate, qualque lingua, appellate 'natural', jam habeva essite usate como international. Dario, un juvene nobile persian, considerava necessari le uso de un lingua commum que poterea esser comprendite per tote le imperio. Pro isto, ille seligeva le lingua aramaic, que jam era usate como lingua commercial a Mesopotamia, nam ille credeva que le arameos era le negotiantes principal del Oriente Proxime. Postea veniva le grecos qui dominava varie regiones de Asia, Africa e Europa, sub le dynastia de Alexandre, le grande macedone. Le lingua hellenic deveniva official pro le paises dominate. Iste situation perdurava usque le lingua latin, post le domination del imperio roman con su famose legiones, attingeva un position eminente, ben que illo non possedeva le flexibilitate del lingua grec. Le conquestas del imperio roman esseva extraordinari e su legiones dominava omne regiones del Mediterraneo e multe nationes de Europa, Asia e Africa, e le lingua latin, insimul con le legiones ex Roma, penetrava in le regiones jam invadite. Il es ben ver que le lingua usate per le guerreatores roman non era le latino classic, sed le latino popular que in alicun casos e, de un certe sorta, jam non era simile a celle parlate per le ancian citatanos del vetule Roma, qui nunquam veniva a suffrer qualque typo de influentia ab linguas estranier, differente de multe soldatos legionari qui habeva invadite altere regiones. Illo era, sin dubita, le lingua de plus grande domination in le mundo ancian e que multo contribueva al formation e modification semantic de parolas del plure linguas dominate. Roma invadeva Grecia, ma a causa del cultura avantiate ibi existente, le latino non succedeva a superponer se al lingua hellenic, que recipeva multo pauc influentia ab le lingua de Ciceron.
Intertanto, quanto plus se expandeva le imperio roman, tanto plus se debilitava su dominio linguistic. Ergo, a causa del declino del grandiose imperio roman, durante le seculo quinte, le regiones dominate esseva invadite per plure tribos e, pro iste motivo, le lingua, usque tunc dominante in celle territorios, comenciava lentemente perder su hegemonia como lingua official del stato. Tamen, illo non dispareva, essente substituite per varie linguas neolatin como le portugese, francese, espaniol (castiliano), italiano, catalano, romaniano, moldave, gallego (galician), sarde, corse, dalmata, provencial, rheto-roman etc
A causa de iste motivo deplorabile, multe enthusiastas e linguistas de tote le mundo se dedicava al ardue labor pro organisar, crear, inventar un lingua que servirea como auxiliar al parlatores de linguas materne differente, e assi multe creationes appareva, como Solresol per Jean Francois Sudre; Lingua Universal per Bonifacio Sotos Ochando; Ro per Edward P. Forster; ingua Catholica per Dr. Albert Liptay; Lingua Internazional per Julius Lott; Bollak o Lingua Blau per Leon Bollack; Neolatinus per Fratre Antonio de Monte Rosso; Universal per A. J. Decormis; Romanid per Prof. Zoltan Magyar; Occidental, postea appellate 'Interlingue' per Edgar von Wahl; Ideographia per Don Sinibald de Mas; Volapuk per le Abate Johann Martin Schleyer; Esperanto per Dr. Lazar Ludwig Zamenhof; Ido per Teodoro Lahago e altere projectos con un numero approximate inter 700 e 800 labores realisate, isto sin considerar le proprie linguas national, que suffreva simplificationes pro que lor apprentissage devenirea plus accessibile, como le anglese (basic english), francese (francais fondamentale) e germano (Wede = welt Deutsche).
Malgrado le imperfectiones que cata lingua estranier pote presentar, illos esseva, evidentemente, un preoccupation a multes re le difficultate a apprender, a minus que on ha un bon aptitude pro linguas o si on vive a celle pais durante multe annos. Ma, alora, surge un demanda crucial: Qual lingua on debera apprender pro que on pote mantener contactos con altere personas de linguas maternal differente ? Qualcunque de illos, in omne campos in que illo pote esser includite, ancora habera limitationes, preter isto, in ulle lingua natural que nos desira apprender, nos esseraa sempre in conditiones de inferioritate re su parlantes native, proque illes usara lor lingua materne, parlate desde le infantia, durante que nos usara un secunde liingua, un auxiliar. Isto, del latere linguistic. Del altere latere, le politic, nos essera sempre dominate per celle pais cuje lingua succedera a preponderar super le alteres. A un nation cuje idioma presenta nulle expression cultural remarcabile extra lor limites geographic, il es possibile imponer le adoption de un lingua de un altere nation, lo qual non es juste; ma, al contrario, re celle paises que possede un idioma forte culturalmente, le cosa se complica, un vice que illos non acceptera (sub nulle hypothese) tal imposition, e illos tentara equalmente imponer lor lingua. Como exemplo de isto, a causa del cadita del latino, le francese comenciava surger como lingua del diplomatia, proque le representantes mundial jam non succedeva communicar se per le idioma de Latio.
Tamen, le cosa comenciava complicar se, quando le anglese, appoiate per le communitate britannic e per le Statos Unite, se insurgeva, un vice que lor representantes exigeva que le lingua anglese era equalmente usate in le incontros diplomatic. E isto non finiva talmente. Ora in le Nationes Unite (ex-Liga del Nationes), espaniol faceva simile exigentia, e per consequente, le espaniol esseva considerate un de su linguas de labor. Hodie, le russo, le arabe e le chinese etiam participa del complexe sector linguistic in celle entitate mundial.
Como on ben pote observar, le grande nationes, per or effortios economic, linguistic, territorial tenta iponer lor idiomas al institutiones international, non ermittente que lor linguas sia negligite per illo de un altere nation. Pro isto, il ha besonio de emplear competente traductores e altere functionarios qualificate pro le labores, inter alteres, de interpretation de documentos e traduction al membros in lor discussiones. Pro haber un parve idea del alte costo solmente con traductores expendite per le Nationes Unite, nos dara le valores (ben que ja non actualisate):
(1) le sector linguistic del Nationes Unite habeva 40 traductores pro le lingua anglese, 82 pro le francese, 68 pro le espaniol, 49 pro le russo, 68 pro le chinese e 10 pro le arabe, e le costo financiari, per consequente, cata vice plus se elevava. Inter 1954 e 1955, UNEHCo, un del entitates del Nationes Unite, con expensas exclusivemente de traductores expendeva 196.197 dollares pro anglese, 344.101 dollares pro francese, 194.442 pro espaniol, 41.266 pro russo e 51.948 pro arabe, summante 825.954 dollares, omne isto, surprendentemente, pro un 901 instantia, sin considerar effectivemente;
(2) le servicio de documentos e publicationes del Organisation del Nationes Unite, in 1963/1964 expendeva le alte summa de 3.568.209 dollares;
(3) in 1957, pro le expensas personal, le servicio de linguas e reuniones del NU expendeva 4.250.300 dollares;
(4) le conferentia de UN pro le commercio e disveloppamento, in 1968, a Nove Delhi, expendeva plus de duo milliones de dollares, e le medietate esseva usate pro le expensa con 35 interpretes, 44 revisores, 132 traductores;
(5) le conferentia international de derectos human, realisate a Teheran, in maio 1968, usava 59 traductores, 22 interpretes, 17 revisores, 96 dactylographos, 6 officieros pro le lingua chinese, 5 secretarios bilingual, in summa total de 430.000 dollares, paradoxemente, le organisation pro alimentation e agricultura (FAO), que @objetiva elevar le nivellos de nutrices e de standards de vita del populos...", expendeva, in discussion sur le fame mundial 1.434.900 dollares. Assi, quante creaturas poterea haber essite alimentate con celle summa fabulose que esseva expendite con traductores, interpretes e publicationes in le differente linguas ibi usate ? Le organisation pro alimentation e agricultura mantene in su gruppo de traductores 5 linguas;
(6) le organisation mundial de sanitate, con 4 linguas usate in su labores, expendeva, in 1968, plus de un million de dollares;
(7) le organisation international de travalio (OIT) mantene 13 linguas in su labores;
(8) in 1970, le organisation del nationes unite publicava
867.800 documentos e, pro isto, expendeva le exorbitante summa
de 30 milliones de dollares pro le 4 linguas de labor (anglese,
francese, espaniol e russo).
Ben que celle summas phantastic es hodie non actualisate, illos nos dona prova pro constatar le inimaginabile expensa budgetari expendite annualmente per omne organisationes international solo con traductiones, sin considerar, evidentemente, alteres, como per exemplo, expensas pro viages, personal, etc.
Il es ben possibile, ancora, que non solmente iste linguas luctara inter se in le arenas del institutiones mundial, proque alteres anque demandara le mesme derecto futurmente, e ancora pejor, le expensas con traductiones e altere labores cata vice plus va onerar lor budgetes. E assi nos demanda an alicun nation demandara equalmente que su lingua sia includite in celle institution como lingua e de labor e official. Toto es possibile, pro que le mundo passa, in iste momento, per un grande transformation, a causa del demolition del muro de Berlin, le independentia de varie paises de Europa Oriental, le rumpimento del Union Sovietic.
Como nos vide, un nove Turre de Babel reappare representate,
in le tempores moderne, per NU, si nos facerea un valutation plus
detaliate e impartial, nos venirea al conclusion que le adoption
de un lingua unic reducerea, sin dubita, surprendentemente, iste
grandissime expensa financiari con traductores e altere servitores.
Ma qual lingua poterea esser seligite como international pro jocar
iste rolo bastante importante in le mundo actual ? Esque le anglese
jam multe cognoscite ab multe tempore retro como lingua del commercio,
malgrado su pronunciation esser denominate 'calamitate public'?
Esque le francese que jam esseva le lingua del diplomatia, si
tosto que le latino dispareva ? Esque le russo, pro pertiner a
un grande potentia, ben que su imperio se rumpeva ? Esque le chinese,
pro esser le lingua plus parlate in le mundo, ma de apprentissage
extrememente difficile ? Esque le arabe, a causa de su poter relative
al monopolio del petroleo ? Esque le espaniol, un grande lingua
del tertie mundo ? Finalmente, qual lingua actualmente on potera
seliger ?
Alora, on demanda qual de iste linguas auxiliar servira como un real vehiculo de communication pro omne populos de iste planeta ? Il es clar que multe de illos era simple projectos, de iste maniera, 9010 duo linguas habera alicun opportunitate: Esperanto e Interlingua.
Ben, sin facer un studio detaliate inter iste duo
linguas, on venira al conclusion logic e immediate que Interlingua
ha major probabilitate, malgrado le grande disveloppamento que
esperanto realisa sur omne campos del scientia, arte, religion.
Per iste ration, nos vole allertar le interlinguistas re le incessante
labor que on debe realisar pro un major disveloppamento de interlingua
sur omne campos del activitate human, como suggestiones, nos mentionara
qualque:
Car lector, le cammino es aperite pro omnes qui son
interessate sur le disveloppamento e divulgation general de interlingua
in nostre pais. Toto isto dependera, unic e exclusivemente, del
effortios que le proprie interlinguistas pote facer a favor de
iste lingua international. Il es possibile que surgera criticas
contra nostre interesse de voler apprender un lingua natural in
vice de un idioma national jam formate ab millenios retro, malgrado
le grande difficultate que tal linguas national presenta a lor
apprentices. Nihil es plus natural, considerante que multes ignora
le grande avantage que iste lingua auxiliar nos offere.
Travalia pro divulgar interlingua, usa lo sempre e avantia ! Le generation futur constatara que nostre effortios e dedication es fructifere al practica del vita moderne.
ALEXANDRE, LE GRANDE, Rege de Macedonia, deveniva le plus famooe general del antiquitate, commandante le grecos al conquestas del imperio persa;
ARAMAICO, lingua semitic parlate per le arameos, que attingeva le apogeo ab 300 aC. a 650 pC (illo es le lingua que esseva parlate per Jesus e su discipulos in lor preces e in illo se trova scripte un parte del Biblia);
BASIC ENGLISH, le lingua anglese reducite al expressiones essential. Systema organisate per le professor britannic Charles K. Ogden cuje objectivo esseva devenir lo international;
CALAMITATE PUBLIC, expression usate concernente le complicate e difficile pronunciation del lingua anglese;
CICERON, le grande orator roman;
DARIO, Rege de Persia, del dynastia Achemenida, regeva ab 522 usque su morte, in Egypto. Il esseva como administrator que ille realisava su major contribution al historia de Persia;
LATIO, in le tempores ancian, un parte de Italia, circa Roma;
LEGION ROMAN, corps del ancian militia armate, constituite per infanteria e cavalleria;
MESOPOTAMIA, region inter duo fluvios Tigrin e Euphrate, hodie parte de Irak;
NATIONES UNITE, organisation mundial cuje "primordial objectivo es le mantenimento del pace e del securitate international". Illo se dedica ancora a disveloppar relationes amicabile inter le nationes, basate sur le respecto al principios del equalitate de derectos e de autodetermination del populos e promover un cooperation international pro resolver le problemas mundial";
ORIENTE PROXIME, Oriente Medie;
SEMANTICA, studio del cambios e translationes suffrite dum le tempore e in le spatio, per le signification del parolas;
TURRE DE BABEL, symbolicamente, loco ubi son parlate multe linguas;
UNESCO (United Nationes Educational, Scientific and
Cultural Organization) Organisation Educational.
Alicuno diceva que ille "qui parla un altere
lingua ha un altere vita". Parodiante, io dice que ille qui
parla interlingua ha multe vitas!